Kurs 2. Müşahidə

Hüquqi çərçivənin əhəmiyyəti

Azərbaycanda inklüziv təhsilin hüquqi əsasları uşaqların təhsil hüququnun təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Qanunvericilik yalnız tədris prosesini deyil, həm də sosial müdafiə, inteqrasiya və əlçatanlıq mexanizmlərini əhatə edir.

Əsas qanun və normativ sənədlər

“Təhsil haqqında” Qanun (2009) – təhsilin hamı üçün əlçatanlığını təmin edir və xüsusi ehtiyacı olan uşaqlar üçün inklüziv siniflərin yaradılmasına hüquqi zəmin yaradır.
“Uşaq hüquqları haqqında” Qanun (1998) – uşaqların sosial adaptasiya hüququnu təsdiqləyir.
“Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında” Qanun (2018) – BMT Konvensiyasına uyğun şəkildə dövlətin inklüziv təhsil öhdəliklərini müəyyən edir.
Milli Strategiyalar (2013 və 2022–2026) – pedaqoji kadr hazırlığı, məktəblərin əlçatanlığı və inklüziv siniflərin genişləndirilməsi üzrə hədəfləri müəyyən edir.
Əlavə mexanizmlər (2022) – məktəblərdə inklüziv siniflərin təşkili, müəllimlərin xüsusi təlimlərə cəlbi və valideyn-məktəb əməkdaşlığının gücləndirilməsi.

Xülasə

Bu sənədlər göstərir ki, inklüziv təhsil Azərbaycanda yalnız pedaqoji ideya deyil, həm də dövlətin rəsmi hüquqi öhdəliyidir.

Qlobal hüquqi baza

İnklüziv təhsil dünya miqyasında insan hüquqlarının mühüm tərkib hissəsidir. BMT və digər beynəlxalq təşkilatlar bu istiqamətdə dövlətlər üçün dəqiq öhdəliklər müəyyənləşdirib.

Ən mühüm beynəlxalq sənədlər

BMT Uşaq Hüquqları Konvensiyası (1989) – uşaqların inkişaf, müdafiə və iştirak hüququnu təsdiqləyir.
Əqli qüsurlu şəxslərin hüquqları haqqında Bəyannamə (1971) – əqli qüsurlu şəxslərin təhsil və reabilitasiya hüququnu müəyyən edir.
Əlillərin Hüquqları Bəyannaməsi (1975) – fiziki və əqli məhdudiyyətləri olan şəxslərin bərabər hüquqlarını təsdiqləyir.
Əlillərin Hüquqları haqqında Konvensiya (2006) – inklüziv təhsili dövlətlərin qanuni öhdəliyi kimi qəbul edir.
Salamanka Bəyannaməsi (1994) – “ümumi məktəb hər kəs üçün məktəbdir” prinsipini beynəlxalq səviyyədə qəbul edir.

Xülasə

Bu aktlar göstərir ki, inklüziv təhsil təkcə pedaqoji yanaşma deyil, həm də qlobal hüquqi normadır.

Təcrübədən öyrənməyin əhəmiyyəti

Müxtəlif ölkələr inklüziv təhsil modelini öz sosial-mədəni reallıqlarına uyğunlaşdırırlar. Bu nümunələr digər ölkələr üçün faydalı dərslərdir.

Ölkə nümunələri

🇺🇸 ABŞ – fərdi təlim proqramları (IEP), reabilitasiya otaqları və müəllim köməkçiləri.
🇸🇪 İsveç – valideyn-müəllim əməkdaşlığı ilə fərdi tədris planları.
🇩🇪 Almaniya – inklüziv məktəblərdə “iki müəllim modeli”.
🇫🇷 Fransa – məktəb həyatında “assistentlər sistemi”.
🇫🇮 Finlandiya – üçpilləli dəstək sistemi: ümumi, intensiv və xüsusi.
🇯🇵 Yaponiya – valideynlərin seçiminə əsaslanan tam dəstəkli inklüzivlik.
🇬🇧 İngiltərə – qanuni əsaslarla məcburi fərdi tədris proqramı (IEP).

Xülasə

Bütün nümunələr göstərir ki, dövlət dəstəyi + valideyn iştirakı + peşəkar pedaqoji yanaşma birləşdikdə inklüziv təhsil ən yüksək nəticə verir.